Η ηθική νόηση (moral cognition) αποτελεί βασικό τμήμα της γενικότερης κοινωνικής νόησης (social cognition), καθώς συνίσταται στην ικανότητά μας να κατανοούμε και να ασπαζόμαστε ηθικές αρχές, να αντιλαμβανόμαστε την ηθική χροιά μιας κοινωνικής περίστασης και να προβαίνουμε σε ηθικού τύπου κρίσεις, εφαρμόζοντας τις αρχές αυτές στην υπό κρίση περίσταση. Αφορά, συνεπώς, σε νοητικές δεξιότητες που καθιστούν εφικτή τη ρύθμιση της ανθρώπινης συμπεριφοράς με απώτερο σκοπό την εδραίωση της κοινωνικής συμβίωσης. Ως εκ τούτου, η ηθική αποτέλεσε από αρχαιοτάτων χρόνων αντικείμενο έρευνας των φιλοσόφων, καθιστάμενη εν τέλει εκ των βασικότερων κλάδων της Φιλοσοφίας, ενώ στις μέρες μας αποτελεί πλέον αντικείμενο μελέτης και των γνωσιακών επιστημών, κυρίως της Ψυχολογίας και της Νευρο-επιστήμης.
Υπεύθυνος Δράσης
Αναπληρωτής Καθηγητής Εφαρμοσμένης Ηθικής Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης
Η από μέρους των Νευρο-επιστημών μελέτη των μηχανισμών και παραγόντων που διέπουν την ηθική νόηση έχει επιστρατεύσει ένα πλήθος ερευνητικών πρακτικών καταξιωμένων ήδη κατά τη μελέτη διαφόρων άλλων-πλην της ηθικής-πτυχών της ανθρώπινης νόησης, όπως οι μέθοδοι απεικόνισης της εγκεφαλικής δομής και δραστηριότητας, η καταγραφή των βιοσημάτων του Αυτονομικού Νευρικού Συστήματος , η χρήση καλά σταθμισμένων ψυχομετρικών κλιμάκων και η χρήση συμπεριφορικού τύπου πειραματικών δοκιμασιών χορηγούμενων σε εργαστηριακό και όχι μόνο περιβάλλον.
Η σχετιζόμενη με τα προαναφερθέντα διεθνής βιβλιογραφία βρίθει από πειραματικές έρευνες που μελετούν αποκλίσεις της ηθικής σκέψης και της λήψης αποφάσεων (decision making) προκαλούμενες από διάφορους παράγοντες σε ένα εύρος διαφορετικών πληθυσμών, το οποίο εκτείνεται από αντιπροσωπευτικά δείγματα του ‘υγιούς’ μέσου όρου έως και άτομα που έχουν υποστεί τραυματισμούς σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Εντούτοις, οι έρευνες που αφορούν στη μελέτη του τρόπου με τον οποίο επιδρά η ψυχική νοσηρότητα στην ηθική νόηση καλύπτουν ένα μικρό μόνο κλάσμα των υπαρκτών ψυχικών νόσων, ενώ μέχρι σήμερα δεν έχουν δημοσιευτεί ανάλογες έρευνες σε πληθυσμούς ασθενών που νοσούν ψυχικά ως αποτέλεσμα άλλων μη ψυχικών ασθενειών. Με άλλα λόγια εντοπίζεται εδώ ένα σημαντικό ερευνητικό κενό αναφορικά πιθανών ‘μεταλλάξεων’ στην ηθική κρίση και τη λήψη αποφάσεων τόσο συνεπεία κάποιας πρωτογενούς ψυχικής ασθένειας, όσο και συνεπεία ψυχικής συν-νόσησης.
Μια τέτοια πιθανότητα δείχνει να σκιαγραφείται από τα υπάρχοντα δημογραφικά/επιδημιολογικά στοιχεία και χρήζει διερεύνησης και πειραματικής εξακρίβωσης δεδομένου ότι ‘αλλοιώσεις’ στην ηθική κρίση και τη λήψη αποφάσεων των ασθενών ενδέχεται να δυσχεράνει τη συμμόρφωσή τους με την όποια θεραπευτική αγωγή καθώς και τη διάδρασή τους με θεράποντες ιατρούς, φροντιστές και οικείους, οδηγώντας σε έναν φαύλο κύκλο μοιραίο για τον ασθενή καθώς η νόσος του θα τον οδηγεί σε ψυχικές πιέσεις που με τη σειρά τους θα τον ωθούν σε επιλογές και συμπεριφορές που θα επιτείνουν αυτή του τη νόσο.
Η παρούσα Δράση εμπλέκει πληθυσμούς άλλων Δράσεων δρώντας συμπληρωματικά σε αυτές (Χαρακτηριστικό παράδειγμα της Δράσης 6 που υλοποιούνται ουσιαστικά σε τομή με την παρούσα γενικότερη δράση για τη ανάλυση των επιδράσεων των ψυχικών νοσημάτων στην ηθική σκέψη και τη λήψη αποφάσεων). Είναι, δηλαδή, μια Δράση ‘οικουμενικού χαρακτήρα’ εντός του όλου προγράμματός μας, δεδομένου ότι παρουσιάζει τομές με αρκετές από τις υπόλοιπες δράσεις. Σχετικώς, δε μοιράζεται απλώς τους ίδιους πληθυσμούς με αυτές αλλά επιπλέον φιλοδοξεί να τις τροφοδοτήσει με κρίσιμες πληροφορίες σχετικά με πτυχές της τρέχουσας νοητικής κατάστασης των ασθενών και των οικείων/φροντιστών τους (συγκεκριμένα τις πτυχές της ηθικής κρίσης και της λήψης αποφάσεων) που δύναται να επηρεάσουν έκβαση της όποιας θεραπείας.
Η εν λόγω Δράση αποτελεί προϊόν συνεργασίας της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής του Αιγινητείου νοσοκομείου και του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας του Τμήματος Φιλοσοφίας (Φιλοσοφική Σχολή, ΕΚΠΑ).
Οι στόχοι της Δράσης
Α. Καταγραφή του τρόπου και του βαθμού με το οποίο μια νόσος μπορεί να επηρεάσει την ηθική σκέψη και τη λήψη αποφάσεων από μέρους των ασθενών και των οικείων φροντιστών τους. Η γνώση αυτή κρίνεται ως πολύτιμη δεδομένου ότι: α) εγείρει μια σειρά σημαντικών βιοηθικών ζητημάτων σχετικά με το βαθμό ηθικής και γενικότερα νοητικής αυτονομίας των ασθενών β) καταγράφει και ποσοτικοποιεί τις επιπτώσεις μιας ψυχικής/σωματικής ασθένειας στην ίδια τη προσπάθεια θεραπείας της.
Β. Χρήση των ευρημάτων του α. προς ενημέρωση του όποιου ακολουθούμενου προγράμματος θεραπείας/υποστήριξης ενός ασθενούς με στόχο την επικαιροποίηση της τελευταίας αυτής και τελικά τη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων της.
Webinars
«Κρίσιμα Στάδια Ψυχολογικής Οντογένεσης Παιδιών και Εφήβων», Χαράλαμπος Παπαγεωργίου
Plato, not Prozac: Φιλοσοφία και Ψυχική Υγεία, Ευάγγελος Δ.Πρωτοπαπαδάκης
Plato, not Prozac: Φιλοσοφία και Ψυχική Υγεία, Βαγγέλης Πρωτοπαπαδάκης
Ιατρική Ηθική και Πολιτισμική Ευαισθησία: Η πρόσληψη των Αρχών της Ιατρικής Ηθικής από θρησκευόμενα Ισλαμοχριστιανικά κοινωνικά σύνολα, Αρχιμανδρίτης Δρ. Φιλόθεος Μαρούδας, Δρ. Ιωάννης Λαδάς
Τί είναι Ψυχική Υγεία; Μια αναλυτική εισαγωγή στο φάσμα των φιλοσοφικών θεωριών βάσης και στον τρόπο αντιμετώπισης των ηθικών ζητημάτων που αυτές συνεπάγονται, Δρ. Άλκης Γούναρης
Τί είναι Ψυχική Υγεία; Μια αναλυτική εισαγωγή στο φάσμα των φιλοσοφικών θεωριών βάσης και στον τρόπο αντιμετώπισης των ηθικών ζητημάτων που αυτές συνεπάγονται, Δρ. Άλκης Γούναρης
Η συναίνεση ως προαπαιτούμενο θεραπείας και έρευνας και τα όρια του ψυχιατρικού ‘εξαιρετισμού’, Δρ. Γεώργιος Μπούτλας
Η συναίνεση ως προαπαιτούμενο θεραπείας και έρευνας και τα όρια του ψυχιατρικού ‘εξαιρετισμού’ (31.03.2022), Δρ. Γεώργιος Μπούτλας
Ζητήματα Βιοηθικής και Ιατρικής Ηθικής στη Γηριατρική και Ψυχογηριατρική φροντίδα, Δρ. Παναγιώτης Τσιλιγκρός
Ζητήματα Βιοηθικής και Ιατρικής Ηθικής στη Γηριατρική και Ψυχογηριατρική Φροντίδα (30.05.2022), Παναγιώτης Τσιλιγκρός
Επικούρειος Ανθρωπισμός και Βιοϊατρική Ηθική, Χρήστος Γιαπιτζάκης
Επικούρειος Ανθρωπισμός και Βιοϊατρική Ηθική, Χρήστος Γιαπιτζάκης
Ηθική και Δεοντολογία στην ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων, Δρ. Μάνος Τσαλαμανιός, Δρ. Βασίλειος Πανταζής
Ηθική και Δεοντολογία στην ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων, Μάνος Τσαλαμανιός, Βασίλειος Πανταζής
Η Ηθική της Φροντίδας. Μια εναλλακτική προσέγγιση στην Ιατρική Επιστήμη, Δρ. Κωνσταντίνα Μυλωνά-Γιαννακάκου
Η Ηθική της Φροντίδας. Μια εναλλακτική προσέγγιση στην Ιατρική Επιστήμη, Δρ. Κωνσταντίνα Μυλωνά-Γιαννακάκου
Άρθρα - Βιβλία
“Test-retest reliability of brain oscillations in a prepulse inhibition and facilitation parpadigm: effects of gender in healthy humans” , Stachtea, X; Zioga, I; Giannopoulos, A; Papageorgiou, P; Spantideas, S; Kapsalis, N; Capsalis, C & Papageorgiou, C (2020)
“Assessment of Resilience of The Hellenic Navy SEALs by using Electrodermal Activity During Cognitive Tasks” , Mourtakos, S., Vassiliou, G., Kontoangelos, K., Papageorgiou, Chr., Philipou, A., Bersimis, F., Geladas, N., Koutsilieris, M., Sidossis, L.S., Tsirbas, C., Papageorgiou, C. & Yiannopoulou, K.,G., (2021)
“Resilience of the Hellenic Navy SEALs Assessed by Heart Rate Variability During Cognitive Tasks” , Mourtakos, S., Vassiliou, G., Papageorgiou, Chr., Kontoangelos, K., Philipou, A., Bersimis, F., Geladas, N., Koutsilieris, M., Sidossis, L.S.,Tsirbas, C. & Papageorgiou, C., (2021).
“Time Perception through the Processing of Verb Tenses: An ERP study regarding Mental Time Travel” , Papageorgiou, C., Giannopoulos, A.E., Fokas, A.S., Thompson, P.M., Kapsalis, N.C., Papageorgiou, P., Stachtea, X. & Capsalis, C.N., (2021). Έγινε δεκτό προς δημοσίευση στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Archives of Clinical and Biomedical Research.
“The Fox and the Lion: Investigating Associations between Empathy and Emotion Perspective-Taking in Aesop’s Fables” , Zioga, J., Kosteletos, G., Protopapadakis, E., Papageorgiou, Chr., Kontoangelos. K. & Papageorgiou, C. (2022)
“Endocannabinoids and Heart Rate Variability Alterations after Exposure to Prolonged Intensive Physical Exercise of the Hellenic Navy SEALs” , Mourtakos S, Vassiliou G, Kontoangelos K, Philippou A, Tzavellas E, Tornero-Aguilera JF, Clemente-Suárez VJ, Papageorgiou C, Sidossis LS & Papageorgiou C. (2022).
“Evaluating the Modulation of the Acoustic Startle Reflex in Children and Adolescents via Vertical EOG and EEG: Sex, Age, and Behavioral Effects ” , Giannopoulos AE, Zioga I., Papageorgiou P., Pervanidou P., Makris G., Chrousos GP., Stachtea X., Capsalis C. & Papageorgiou C.(2022).
“The Consequentialist Scale: Translation and empirical investigation in a Greek sample” , Kosteletos G., Zioga I., Protopapadakis E., Panayiotou A., Kontoangelos K., & Papageorgiou C. (2023)
Εγχειρίδια της Έδρας Βιοηθικής της UNESCO
