ΔΡΑΣΗ 6: Ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια (ΧΝΑ), μεταμοσχευθέντες, φροντιστές, οικείοι και Δότες Νεφρών

Βιολογική θεώρηση

Η ΧΝΑ σχετίζεται με βιοχημικές διαταραχές που επηρεάζουν πολλά όργανα και ρυθμιστικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένης και της λειτουργίας του κεντρικού νευρικού συστήματος. Είναι γνωστή πλέον η στενή αλληλεπίδραση οργανικών και ψυχικών παραγόντων στη δημιουργία του παθογενετικού μηχανισμού της, που υπόκειται στην αρχική εκδήλωση και διαμορφώνει την πορεία της νόσου. Το θεωρητικό πλαίσιο της συμμετοχής παραμέτρων από την ψυχική σφαίρα και της ακόλουθης ενεργοποίησης εγκεφαλικών συστημάτων – κέντρων του stress στη διαμόρφωση του οργανικού υπόβαθρου της νόσου, διαρκώς εμπλουτίζεται με καινούρια ευρήματα.

Ψυχοκοινωνική θεώρηση

Πέρα από τους βιολογικούς παράγοντες, το σημαντικότερο ίσως ρόλο στην ανάπτυξη ψυχιατρικών συμπτωμάτων σε ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια διαδραματίζει η ψυχοκοινωνική προσαρμογή των ασθενών αυτών. Η θετική ή αρνητική έκβασή της εξαρτάται από την προσωπικότητα του ασθενούς και την υποστήριξη που δέχεται από το ιατρικό, νοσηλευτικό, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Πάνω σε αυτό το υπόστρωμα δρα η νόσος ως ψυχοπιεστική κατάσταση και από την αλληλεπίδραση αυτών των τριών παραγόντων διαμορφώνεται η προσαρμογή του ασθενή στη νόσο του. Οι στρεσογόνοι  παράγοντες σε αιμοκαθαιρόμενους ασθενείς έχουν περιγραφεί λεπτομερώς και μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται οι επιπτώσεις της ασθένειας, οι παρενέργειες της θεραπείας, οι διαιτητικοί περιορισμοί, οι αλλαγές στην εργασία, στους κοινωνικούς ρόλους και η μεταβολή στη δυναμική του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Ασθενείς που δεν καταφέρνουν να διαχειριστούν το θυμό και την τάση τους για εξάρτηση, αναπτύσσουν κατάθλιψη, που με τη σειρά της συνδέεται με υψηλότερη θνητότητα, υψηλότερα ποσοστά περιτονίτιδας και πιο συχνές νοσηλείες. Ο επιπολασμός της κατάθλιψης στη συγκεκριμένη ομάδα ασθενών κυμαίνεται μεταξύ 20-30% και ακολουθούν οι αγχώδεις διαταραχές, η χρήση ουσιών και οι ψυχωσικές διαταραχές.

Η κατάθλιψη επιφέρει πλήθος αρνητικών συνεπειών στη ζωή του ασθενούς. Υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης σε αυτή την κατηγορία των ασθενών έχουν συσχετισθεί με μειωμένη  ποιότητα ζωής, αυξημένη συν-νόσηση με άλλες ιατρικές παθήσεις, αυξημένο αριθμό και μεγάλη διάρκεια νοσηλειών αλλά και θνητότητα. Επιπλέον η κατάθλιψη αποτελεί προγνωστικό παράγοντα ελλιπούς συμμόρφωσης στη θεραπεία σε ασθενείς υπό αιμοκάθαρση και σε μεταμοσχευμένους ασθενείς, με τη δεύτερη κατηγορία ασθενών να αντιμετωπίζει κίνδυνο απόρριψης του μοσχεύματος.

Στα πλαίσια της ανάγκης αντιμετώπισης των συμπτωμάτων της κατάθλιψης και του άγχους έχουν διεξαχθεί μελέτες ψυχοθεραπευτικών και άλλων ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων σε διαφορετικά στάδια της νόσου και της θεραπείας, με ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Παρ’ όλα αυτά το θέμα αυτό δεν είναι επαρκώς μελετημένο και πολλοί συγγραφείς τονίζουν την ανάγκη για περισσότερη έρευνα στο πεδίο της ψυχοθεραπείας σε ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια.

Μεταμόσχευση και δότες

Επιπλέον ψυχοκοινωνικά θέματα έρχονται να προστεθούν στις περιπτώσεις που επίκειται μεταμόσχευση, τόσο κατά την περίοδο αναμονής του μοσχεύματος όσο και μετά. Το κυριότερο ηθικό πρόβλημα που προκύπτει είναι το κατά πόσο η απόφαση του δότη είναι αυτόβουλη ή έχει ληφθεί κάτω από εξωτερική πίεση (από άλλους συγγενείς ή από τον ίδιο το νεφροπαθή).

Η δωρεά οργάνων αποτελεί ένα μείζον θέμα τόσο στην επείγουσα ιατρική του διάσταση, όσο και στον αντίκτυπο που έχει στην κοινωνία. Η ολοένα αυξανόμενη ανάγκη εύρεσης οργάνων προς μεταμόσχευση, ανακουφίζεται πλέον κατά ένα μεγάλο μέρος από ζωντανούς δότες οι οποίοι μπορούν να ταξινομηθούν σε 6 κατηγορίες με βάση τα κίνητρα τους και την ιδιαίτερη σχέση με το αποδέκτη του μοσχεύματος: 1) βιολογικά σχετιζόμενους (συγγενείς), 2) συναισθηματικά σχετιζόμενους (πχ. εραστές, φίλοι), 3) «καλούς Σαμαρίτες» (α. κατευθυνόμενη, β. μη-κατευθυνόμενη μεταμόσχευση), 4) πωλητές οργάνων, 5) ανταλλάκτες οργάνων (organ exchangers).

Η εν λόγω Δράση αποτελεί προϊόν συνεργασίας της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής του Αιγινητείου νοσοκομείου και της Νεφρολογικής Κλινικής του Λαϊκού Νοσοκομείου Αθηνών.